21 Temmuz 2010 Çarşamba

BAVÊ ELFEZYA SIWARÊ EZNAWIR : FERZENDE BEG


Ferzende Beg, ji Eşîra Hesenan mêrxas û şerkerekî çak e. Yek ji pêşewayên “Serhildana Agiriyê” ye. Di vê tevgera navborî de navê wî, piştî İhsan Nûrî Paşa û Bro Hesko (Brahîm Paşa) Têlî tê. Tabî di vê tevgerê de navên wekî Xalis Beg, Nadir Beg û Memo Beg (zarokên Kor Hiseyn Paşa), Elîcan, Reşoyê Silo, Seyîdxan û Zahir Axa jî têne bilêvkirin û piraniya van navan, di gotin û kilamên dengbêjên welêt de, bi mêrxasî û cengawerî têne jiyandin.



Ferzende Begê Hesenan, beriya Tevgera Agiriyê, di sala 1925’an de beşdarî Serhildana Şêx Seîd dibe û bi taybetî li dorhêla Melazgira Mûşê mohra xwe li bin qehremaniyên mezin dide. Li gorî hinek çavkaniyan, piştî têkşikênandina Serhildana Şêx Seîd, Ferzende Beg ligel 150 siwariyên xwe derbasî nav sînorên İranê dibe. Dîsa li gorî van çavkaniyan, gava ev dixwaze xwe li sînor bixe, ji hêla leşkerên tirk ve tê birîndarkirin.

Piştî ku ew derbasî aliyê İranê dibin, hêzên İranî ji wan daxwaza teslîmkirina çekan dikin, lê ew vê yekê qebûl nakin. Di navbera hêzên kurd û hêzên artêşa İranê de şerên dijwar derdikevin û tê saloxdayîn ku di encama vî şerî de, Şemsedînê Xalid, Bavê Ferzende Silêmanê Ehmed, Kerem Begê Zirkanî û Evdilbaqî jiyana xwe ji dest didin û Ferzende Beg jî birîndar dibe. Yên ku ji ber gule û barûdên leşkerên İranî filitîne, xwe spartine hawara Simko Axayê Şikakî.

Li gorî hinek çavkaniyên din, ev derbasbûna hanê, ne piştî têkçûna Tevgera Şêx Seîd, lê piştî Têkçûna Tevgera Agiriyê pêk hatiye. Lewre jî di dîrokê de navê şerê di navbera kurd û iraniyan de, wekî “Serhildana Makoyê” tê zanîn ku di sala 1931’î de pêk hatiye. Di vê serhildanê de hêzên leşkerên İranî, raserî 6-7 hezarî ye û wekî fermandar, li ser serê wan Kelb Elîxan Nexsîwan heye. Hejmara leşkerên kurd, ku di nava wan de kesên wekî Ferzende Beg û Bro Hesko Têlî jî hene, ji 900 kesî pêk dihat. Piştî vê serhildanê, Kelb Elîxan Nexşîwan jî di nav de, bi qasî 700 kesên ji hêzên îranî, ji hêla Serhildêrên kurd ve têne kuştin. Serhildana navborî, piştî lihevkirin û yekbûna hêzên tirk û îranî hate têkşikandin.

Her çiqas me got, navê Ferzende Beg û kesên din di Serhildana Şêx Seîd û Serhildana Agiriyê de jî derbas dibe, di rastiya xwe de mêrxasî û cengaweriyên van ciwamêran, di kilam û gotinên dengbêjan de bi salan e ku derbas dibin. Li gorî van kilaman ku emê yek ji wan li jêr bidin, qewimîn û bûyer piştî têkşikestina Serhildana Şêx Seîd pêk hatine. Ev yek di pirtûka nivîskarê kurd Rohat Alakom a bi navê Hoybûn Örütü ve Agri Ayaklanmasi (Rêxistina Xoybûnê û Serhildana Agiriyê) de jî hatiye pesendkirin.

Niha jî beriya ku em derbasî kilama li ser Ferzende Beg bibin, kerem bikin em cih bidin beşek nirxandinên li ser Ferzende Beg ku di heman pirtûka Rohat Alakom de cih ji xwe re peyda kiriye:

“…..Ferzende Begê ku di Serhildana Şêx Seîd de nayê girtin û derbasî İranê dibe, di sala 1927’an de ji bo ku beşdarî li Serhildana Agiriyê bibe, dizivire. Bi awayekî aktîf beşdarî li Şerê Agiriyê dike û mohra xwe li bin qehremaniyên mezin dixe. Êrîş û sabotajên mezin li dijî hêzên neyar pêk tîne. Serekê Serhildanê İhsan Nûrî Paşa, di bîranînên xwe de ji bo Ferzende Beg nirxandinên balkêş dike. Qedrî Cemîl Paşa di di bîranînên xwe de ji bo Ferzende Beg gotina “abîdeya zindî” bi lêv dike. Osman Sebrî, di nivîsa xwe ya bi navê “çar leheng” de Ferzende Begê wekî “lehengê yekemîn” bi nav dike. Di şerekî de du alay leşker bi ser wî de dişînin. Ferzende Beg bi 60 kesî li dijî vê hêzê şer dike û qehremaniyeke mezin bi dest dixe. Fermandarê tirk, piştî vê têkçûnê, raporeke sexte amade dike û diyar dike ku tevahiya gundên derdorê piştgirî û alîkariya Ferzende Beg kirine û leşkerên wan kuştine. Li ser vê yekê bi qasî 80 gundên li Geliyê Zîlan wêran dikin û dişewitînin. Osman Sebrî di nivîsarekî xwe de diyar dike ku ji ber qehremaniya Ferzende Beg 80 gund hatine şewitandin. Hesen Hişyar jî di heman baweriyê de ye…..”



Le axao hey li min li min li min
Bê maqûlo hey li min li min li min

Le Asyayê bi sê denga bang lê dike

Dibê de lê lê Besrayê rebenê sibe ye

Şereka li me çêbû

Qaleka li me qewimî

Le Kil İskender

Li sûr û bedena Salim Begê

Li hewşa kafirê Emer Tûman

Dayê rebenê vê sibê

Li ser kaniyê way ax way



Le belê ji êvara Xwedê ve

Li gohê min xweş tê

Dengê gula topê li me sil kir

Sewtêna mîrata vê boriyê

Gule û barûdê vî kafirî

Li me dibare dayê mînanî

Tevana gelo li ber taviyê



Le Asyayê bi sê denga bang lê dike

Dibê de lê lê Besrayê

Hey lê agirê Helebê

Bi derê mala bavê te ketê

Tu rabe li ber çoka Ferzende rûnê

Tu bêje Ferzende mala te xirab be

Lo bila mala min jî pê re

Te digo ‘Ez Ferzende me ez Ferzende me’

Ez bavê Elfezya Siwarê Eznawir im

Xwedanê kuçik çapliya me

Rojê qale qalê oxirmê giran

Li welatê ‘ûçincî ordiyê’ de

Mêr di ser min re qet tune ne

Evya ne şerê me û Hesenan e

Ne şerê Heyderan e

Ne şerê Cibiran e

Ne şerê Sînikan e

Ne şerê duwazdeh bavê eşîratê giran e

Evya ecem e ‘bêşincî mezheb’ e

Ne dîn e ne îman e

Li gorî qarşî şerîeta Mûhemed

Li qarşî me disekine me dixapîne

Ji êvara Xwedê ve

Cinazê Silêmanê Ehmed

Bi tevî komê Hesenan ve

Gelo li pêş miqabilî çavê min e



Ezê bi du gulê tometîka vî kafirî

Birîndar im

Destê min têtikê mîrata modoliyê

Modoliyê nagire dayê rebenê

Pêçîka min a şahidê li min nagere

Heyfa min nayê li kuştina mêran û şêran

Heyfa min tê li wê heyfê

Çar heb ji tûxayê vî kafirî

Li ser me re sekinîne

Ji milê Silêmanê Ehmed

Bavê Kazim digirtin

Dixistin nîşanê Hemîdiyê



Le Axao wile nabe bile nabe

İşev sê şev û sê roj e

Şer ketiye ser milê Keremê Qolexasî

Mêrekî çê tê kuştinê

Bi du gula birîndar e

Bi sonda mezin sond xwariye

Tê kuştinê lo bira jê venabe

Erz û eyalê Mala Emer

İşev sê şev û sê roja

Li kavila İranê digere nagere yêr nabîne

Ji xwe re li ser pişta kihêl û malekiyan

Lo bira peya nabî



Kerem dibê wez Kerem bim

Ez Kerem bim

Ez firar û qaşqûrê mehkûmê

Dewletê bim

Berxê Mala Emer bim

Ezê bi maleka weka Mistefa Begê re mal bim

Evî kafirê li bira qesr û qûnaxê me girtine

Dibên tivingên destê xwe deynin




SALIHÊ KEVIRBIRÎ
salihkevirbirî@hotmail.com



Çavkanî : http://www.avestakurd.net

1 yorum: